بررسی تاریخچه موتابی

موتابی همانطور که از نام آن می توان حدس زد از ترکیب دو واژه “مو” و “تابی” تشکیل شدن است که در واقع یک هنر اصیل و سنتی می باشد که با تاباندن موهای بز و درست کردن نخ ها محکم و ویژه، برای بافت طناب و چادرهای عشایر استفاده می شود.

 

شاید موتابی را بتوان یکی از معدود هنرهای دستباف معرفی کرد که از زمان شروع آن هیچگونه تغییری در روش انجام شدن آن نشده است. مانند بسیاری از هنرهای اصیل و قدیمی طبیعیست که نتوان تاریخ دقیقی برای شروع این هنر مشخص کرد ولی موضوعی که می تواند به قطعیت در مورد این هنر بیان کرد این است که موتابی از شهرستان بفروئیه در یزد آغاز شده است.

شهرستان بفروئیه با توجه به قدمت آن جز شهرستان قدیمی استان یزد و حتی ایران به حساب می آید و به همین خاطر وجود هنرهای دستی قدیمی در بخش های مختلف آن موردی رایج می باشد.

شاید جالب باشید در زمان های قدیمی هر یک از روستاهای شهرستان میبد به هنری خاص مشغول بوده اند که دار این بین روستای بشنیغان با زیلو بافی، فیروزآباد با کرسی بافی، میبد پایین با باغداری و صیفی کاری، میبد بالا با سفالگری و بفروئیه با موتابی شناخته میشده است.

شاید کمی سخت باشد کل مراحل موتابی را به طور دقیق و جزیی بررسی کنیم ولی سعی خواهیم کرد کلیت کار را برای شما در بخش بعدی بررسی کنیم

 

 

مراحل انجام موتابی

گام اول: موهای بز توسط تخته زیگا و زدن طنابی که به تخته متصل است به صورت رشته های نازک و جدا از هم در می آید که در اصطلاح به اینکار حلاجی موی بز گفته می شود.

گام دوم: بر روی موهای حلاجی شده با استفاده از جاروهای دستی مقداری آب ریخته می شود تا کمی مرطوب شوند و سپس آنها را به صورت فیتیله ای می پیچند و درون گونی هایی می ریزند که به آنها حمبونه گفته می شود.

گام سوم: گونی موهای بز توسط کمربندی مخصوص به کمر موتاب بسته می شود که این کمربند از یک طرف به طنابی وصلی می شود که سر دیگر این طناب به چرخ ریس وصل شده است.

گام چهارم: موتاب از داخل گونی دو سر از رشته های فیتیله ای مو بز را به سمت دیگر چرخ ریس وصل می کند.

گام پنجم: حالا موتاب با راه رفتن به سمت عقب باعث می شود که طنابی که به چرخ وصل شده به عقب کشیده شده و باعث چرخیدن چرخ شود. از یک سمت چرخ میچرخد و از سمت دیگر موهای ول شده به چرخ شروع به تابیده شدن می کند.

گام ششم: پس از تمام شدن تابیده شدن موها، شخص موتاب آنها را چرخ جدا می کند و دور دوتا میله که به زمین متصل هستند می اندازه و به نوعی تلاش می کند با چرخاند ریسمان ها باعث محکم شدن آنها شود.

گام هفتم: شخص موتاب می تواند کار موتابی خود را تکمیل کند و با بافتن ریسمان ها (شبیه به بافت موهای دختران) آنها را تبدیل به طناب های محکم کند یا اینکه این ریسمان ها را به عشایر بفروشد تا برای بافت چادرهای خود استفاده کنند.

تفاوت موتابی و ریسندگی

شاید برای خیلی از شمایی که با ریسندگی آشنایی داشته باشید این سوال پیش بیاید که آبا موتابی همان ریسندگی می باشد؟ برای پاسخ به این سوال باید گفت قطعاً خیر!!

• ریسندگی بسیار قدیمی تر از موتابی می باشد و جز اولین صنعت هایی می باشد که انسان ها به آن دست پیدا کردند.

• ریسندگی امروزه با استفاده از دستگاه ها و تجهیزاتی حرفه ای انجام می شود در حالی که موتابی از همان روز اول با همین تجهیزات در حال انجام است.

• ریسندگی سنتی تنها با استفاده از یک قطعه چوبی به نام دوک انجام میشده در حالی که تجهیزات موتابی بسیار پیچیده تر است.

• پس از مدتی که چرخ ریسندگی ابداع شد، مکانیزم آن به گونه‌ای بود که در هنگام کار هر دو دست کارگر آزاد بود و می‌توانست تسلط بیشتری بر کار داشته باشد در حالی که در دستگاه موتابی هر دو دست استادکار درگیر می باشد.

• محصولات ریسندگی کاملا متفاوت از بافته های موتابی هستند.

• مهمترین مشخصه بافته های موتابی این است که در گرمای تابستان، منبسط می شوند و همین موضوع برای بافت چادرهای عشایر باعث خنک شدن فضای داخلی چادر می شود. همچنین به هنگام بارندگی و رسیدن آب به بافت چادرها، این بافت ها منقبض می شوند و از ورود آب به داخل چادر، جلوگیری می کند.